નમસ્તે મિત્રો આજના આ લેખમાં આપ સૌનું હાર્દિક સ્વાગત છે, જાતિ પરિવર્તન એ એક પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા એક જીવંત વ્યક્તિ સેક્સને બદલી નાખે છે – જેના દ્વારા સ્ત્રી જાતીય લાક્ષણિકતાઓ પુરુષ અથવા તેનાથી ઊંલટું સ્થાનાંતરિત થાય છે. જાતિના ફેરફારો કુદરતી રીતે થઈ શકે છે, જેમ કે કેટલીક જાતિઓમાં જોવા મળતા ક્રમિક હર્મેફ્રોડિટિઝમના કિસ્સામાં. સામાન્ય રીતે, જોકે, આ શબ્દ સેક્સ ફરીથી સોંપણી ઉપચાર માટે વપરાય છે, જેમાં સેક્સ ફરીથી સોંપણી શસ્ત્રક્રિયા, માણસો પર કરવામાં આવે છે.
આ ક્રિયામાં, શિશ્ન અને અંડકોષને દૂર કરીને વલ્વા બનાવવામાં આવે છે. વલ્વામાં ભગ્ન પણ છે .પરેશન સમયે, દર્દી ઘૂંટણની નીચે વળીને ટેબલ પર પડેલો છે. પેશાબને બહાર કાઢવા માટે મૂત્રનલિકામાં મૂત્રનલિકા દાખલ કરવામાં આવે છે. સર્જન ત્યારબાદ અંડકોશમાં એક ચીરો બનાવે છે, ત્વચાની ફ્લોપ પાછું ખેંચે છે અને પછી અંડકોષને દૂર કરે છે.
સેક્સ ચેન્જ કેવી રીતે થાય છે,ડોર્સલ નર્વ બંડલ, પછી ચેતા સંવેદનશીલ શિશ્ન શિશ્નના માથાથી અને મૂત્રમાર્ગથી અલગ થાય છે શિશ્નના મુખ્ય શાફ્ટ દ્વારા.પછી, દર્દીના પગ ઉભા કરીને, શિશ્ન જ્યાં સુધી શક્ય હોય ત્યાં સુધી પ્યુબિક હાડકા સુધી કાપી નાખવામાં આવે છે. આ કાપ પછી ફક્ત મૂત્રમાર્ગ જ રહે છે. આ ચીરો નાનો છે, જે પછી વલ્વામાં મૂકવામાં આવે છે જ્યાં સ્ત્રીનો મૂત્રમાર્ગ હોય છે.
ત્યારબાદ યોનિની નહેર શિશ્નની ડાબી ત્વચા અને તેની આગળની ત્વચામાંથી રચાય છે, જેને ‘નિયો-મીટસ’ કહેવામાં આવે છે. બાકીના મૂત્રમાર્ગને બાંધી દેવામાં આવે છે જેથી વલ્વા નહેર પહોળી થાય અને સ્ત્રી સંભોગ કરી શકે.આ પછી, જીની વિસ્તારોમાં ચીરો બનાવવામાં આવે છે જ્યાં મહિલાઓને ભગ્ન અને મૂત્રમાર્ગ હોય છે. ભગ્ન શિશ્નના માથામાંથી બનાવવામાં આવે છે જે પછી જનનેન્દ્રિયો સાથે જોડાયેલ છે.
ત્યારબાદ સર્જન અંડકોશમાં કાપ કરીને અને ગુદાની નીચે ગુદાની મુખ્ય નસ કાપી નાખે છે. ગુદા અને પ્રોસ્ટેટ વચ્ચેની જગ્યા નવી વલ્વા બનાવવા માટે બનાવવામાં આવે છે.મૂત્રમાર્ગની ચામડીનો ઉપયોગ લેબિયા મિનોરા અને મઝોરા (હોઠ) બનાવવા માટે થાય છે, વલ્વાના બાહ્ય અને આંતરિક અવયવો.એકવાર પુરુષ સ્ત્રી બની જાય, પછી તે ફરીથી પુરુષ બની શકતો નથી, તેથી દર્દી અને ડોક્ટરએ ખૂબ કાળજીપૂર્વક સેક્સ ચેન્જ વિશે નિર્ણય લેવો જોઈએ.
જાતિ પરિવર્તન એ એક એવી પ્રક્રિયા છે ,આ ઓપરેશન સીધું નથી કારણ કે ત્યાં ચેપનું જોખમ છે અને પુન પ્રાપ્ત થવામાં પણ તે સમય લે છે.તેનો ઉપયોગ ઇન્ટરસેક્સ લોકો પર લાગુ તબીબી પ્રક્રિયાઓ માટે પણ થાય છે. આ શબ્દ જાતિની ભૂમિકા સ્ત્રી તરીકે જીવવું”, અથવા ઉંલટું કરતાં પુરુષની જેમ જીવવા માટેની વ્યાપક પ્રક્રિયામાં લાગુ થઈ શકે છે, જે તબીબી પ્રક્રિયાઓ સુધી મર્યાદિત નથી.
લિંગ પરિવર્તન કોણ કરાવી રહ્યું છે? કેવી રીતે થાય છે? અને લોકો કેમ કરાવી રહ્યા છે? કેટલો ખર્ચ આવે છે? સફળતાના ચાન્સીસ કેટલા છે? આવા અનેક સવાલોના જવાબ મેળવવા માટે ‘દિવ્ય ભાસ્કર’એ મધ્ય ભારતમાં પ્રથમ વખત આ પ્રકારનું ઓપરેશન કરનારા ઇન્દોરની અપોલો હોસ્પિટલના ડો. અશ્વિની દાસ (પ્લાસ્ટિક સર્જન), મનોરોગ નિષ્ણાત ડો. આશુતોષ સિંહ, દિલ્હી હાઇકોર્ટના સિનિયર એડવોકેટ આરએમ તિવારી અને મધ્ય પ્રદેશ હાઇકોર્ટના વકીલ સંજય મહેરા સાથે વાતચીત કરી.
લિંગ પરિવર્તન કોણ કરાવે છે?.ડો.સિંહે જણાવ્યું કે, જે લોકોને જેન્ડર આઇડેન્ટિટી ડિસઓર્ડર અથવા જેન્ડર ડાયસોફોરિયા હોય છે, તેવા વ્યક્તિઓનું જ લિંગ પરિવર્તન કરવામાં આવે છે. જેન્ડર ડાયસોફોરિયા થવાથી એક યુવક યુવતીની જેમ અને યુવતી યુવકની જેમ જીવવા ઈચ્છે છે. એટલે કે, તેમનાથી વિપરીત સેક્સમાં પોતાને વધારે સ્વાભાવિક સમજતા હોય છે.
કેટલાક પુરુષોમાં નાનપણથી જ મહિલાઓ જેવી અને મહિલાઓને નાનપણથી જ પુરુષો જેવી આદતો ગમતી હોય છે. આ પ્રકારના લક્ષણો 10થી 12વર્ષની ઉંમરે દેખાવવાના શરૂ થાય છે. જેમકે કોઈ પુરુષ છે તો તે મહિલાઓ જેવા કપડાં પહેરવાનું પસંદ કરશે, મહિલાઓની જેમ ચાલવાનો પ્રયાસ કરશે અને તેમની જેમ જ ઈશારાઓ કરશે. આવું જ મહિલાઓ સાથે પણ થાય છે, જેમાં તે પુરુષની જેમ જીવન જીવવા માગતી હોય છે. આવી પરિસ્થતિમાં આ લોકોએ સેક્સ ચેન્જ કરવું પડે છે.
લિંગ પરિવર્તન ક્યારે થાય છે?.મનોરોગ નિષ્ણાતની મંજુરી વગર કોઈ પણ સર્જન લિંગ પરિવર્તન કરી શકતા નથી. જે લોકોને જેન્ડર ડાયસોફોરિયા હોય છે તેવા લોકોનું ડિટેઈલમાં એસેસમેન્ટ કરવામાં આવે છે. તેનાથી એ તપાસ કરવામાં આવે છે કે વ્યક્તિને હકીકતમાં જેન્ડર ડાયસોફોરિયા છે કે નહીં. આ કામ મનોરોગ નિષ્ણાત કરે છે. 18 વર્ષની ઉંમર પછી જ આ એસેસમેન્ટ કરવામાં આવે છે, કારણકે આ ઉંમર પહેલાં વ્યક્તિને માનસિક રૂપે તૈયાર માનવામાં આવતો નથી. વયસ્ક થયા પછી ડાયસોફોરિયાના કોઈ લક્ષણ દેખાય તો, વ્યક્તિનું આ પ્રકારનું એસેસમેન્ટ કરવામાં આવે છે.
લિંગ પરિવર્તન કેવી રીતે થાય છે.ડો.અશ્વિની દાસના જણાવ્યા આનુસાર, પુરુષમાંથી મહિલા બનવા માટે આશરે 18 અને મહિલામાંથી પુરુષ બનવા માટે આશરે 33 તબક્કાઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. આમાં સંબંધિત વ્યક્તિના લિંગના સાથે જ તેનો ચહેરો, વાળ, નાખ, હાવ-ભાવ, હાર્મોન્સ, કાનના આકારમાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવે છે. જોકે આવી પ્રોસેસ ઘણી મોંઘી હોય છે. તેથી મોટા ભાગના લોકો આ બધા જ તબક્કા ન કરાવીને મુખ્ય ચાર તબક્કા દ્વારા લિંગ પરિવર્તન કરાવે છે, જેમાં 2થી 2.5 લાખ રૂપિયાનો ખર્ચો થાય છે.
આખી પ્રોસેસમાં કેટલો સમય લાગે છે? .મહિલામાંથી પુરુષ બનવાની સરખામણીએ પુરુષમાંથી મહિલા બનવામાં સરળતા રહે છે. જો કોઈ પુરુષમાંથી મહિલા બનવા માગે છે તો, તેના શરીરના ભાગોથી જ મહિલાઓના અંગ બનાવી દેવામાં આવે છે. તેમાં 4 કલાક જેટલો સમય લાગે છે. તેમજ બ્રેસ્ટ માટે બીજો 2 કલાકનો સમય લાગે છે. આ બંને ઓપરેશન 3થી 4 મહિનાના અંતરાળમાં કરવામાં આવે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ તમામ 18 પ્રકારની પ્રોસેસ કરીને પોતાનામાં ફેરફાર કરાવવા માગતો હોય તો તેમાં 3થી 4 વર્ષનો સમય લાગી શકે છે. સાથે જ આ લાંબી પ્રક્રિયામાં ખર્ચો પણ વધી જાય છે.
હોર્મોન્સમાં થતાં ફેરફાર.ડો.દાસના જણાવ્યા અનુસાર, ઇન્દોર જેવા શહેરમાં પણ કેટલાક લોકો પોતાનું લિંગ પરિવર્તન કરાવી રહ્યા છે. તેમાંથી મોટે ભાગે પુરુષમાંથી મહિલા બનવાના કિસ્સાઓ સામેલ છે. ડો.દાસ છેલ્લાં 4 વર્ષમાં 37 લિંગ પરિવર્તનના ઓપરેશન કરી ચૂક્યાં છે. ઉપરાંત કેટલાક હજુ પણ વેઇટિંગ લિસ્ટમાં છે. તેઓ જણાવે છે કે, લિંગ પરિવર્તનમાં હાર્મોન થેરપી ખુબ જ અગત્યની હોય છે. તેનાથી જ પુરુષમાં મહિલા અને મહિલામાં પુરુષના હોર્મોન શરીરમાં પહોંચાડવામાં આવે છે. પુરુષના લિંગ પરિવર્તન બાદ પણ તે બાળકોને જન્મ આપી શકતો નથી. પરંતુ લગ્ન કર્યા પછી શારીરિક સંબંધ ચોક્કસ બનાવી શકાય છે.
સમગ્ર પ્રક્રિયામાં કોણ સામેલ થાય છે?.લિંગ પરિવર્તનની પ્રક્રિયામાં ફક્ત પ્લાસ્ટિક સર્જન જ નહીં પરંતુ મનોચિકિત્સક, મનોવૈજ્ઞાનિક, સ્ત્રી રોગ નિષ્ણાત, ન્યૂરોજીલિસ્ટ અને વકીલ પણ સામેલ થાય છે. જે વ્યક્તિ લિંગ પરિવર્તન કરાવે છે તેની પાસે કાયદાકીય લખાણો કરાવવામાં આવે છે. તેમાં તે પોતે એ વાતની મંજૂરી આપે છે કે, તે લિંગ પરિવર્તન કરાવી રહ્યો છે. તેમજ વ્યક્તિનાં પરિવારજનોની પણ મંજૂરી લેવી જરૂરી છે. મનોરોગ નિષ્ણાતની મંજૂરી આપવામાં આવે છે, જેનાથી એ ખબર પડે છે કે, વ્યક્તિને ખરેખર જેન્ડર ડિસફોરિયા છે કે નહીં.
કાયદાઓ શું કહે છે.દિલ્હી હાઇકોર્ટના સિનિયર વકીલ આરએમ તિવારી જણાવે છે કે, લિંગ પરિવર્તનને લઈએ કાયદામાં કોઈ જોગવાઇ નથી. કાયદાકીય જોગવાઈ વગર કોઈ પણ વ્યક્તિનું લિંગ પરિવર્તન કરવું એ અનૈતિક અને ખોટું છે. મધ્યપ્રદેશની હાઇકોર્ટના વકીલ સંજય મેહરા મુજબ, લિંગ પરિવર્તન કરવા માટે તે પ્રમાણે ઓળખ પત્ર પણ જાહેર કરવામાં આવે છે, જેને સરકાર દ્વારા માન્યતા આપવામાં આવે છે. મેહરા કહે છે કે, મહિલામાંથી પુરુષ બનવાનો કિસ્સો તો મહાભારતમાં શિખંડીના સ્વરૂપમાં જોવા મળ્યો હતો. પરંતુ તેઓ એમ માને છે કે કાયદામાં લિંગ પરિવર્તનને લઈને કોઈ જોગવાઈ નથી.
